Gmina Miasto Lipno pod kierunkiem dr Jadwigi Lewandowskiej zrealizowała w 2021 roku projekt badawczy w miejscowości Lipno, gm. Lipno, numer stanowiska w miejscowości 3, numer stanowiska na obszarze 57, AZP 43-49. Nowe informacje zostały pozyskane za pomocą nieinwazyjnych i mało inwazyjnych metod, nigdy niewykonywanych dla tego stanowiska – jednego z najważniejszych w historii Lipna i okolic. Dane uzupełnione zostały informacjami o terenie z systemu ISOK (LIDAR) i przetworzeń fotogrametrycznych z powietrza oraz dostępnymi mapami współczesnymi i historycznymi. Przeprowadzone zostały również badania powierzchniowe i geomorfologiczne.
Miejsce badań zwyczajowo znane jest jako Wzgórze św. Antoniego. W opinii publicznej i dotychczasowych, nielicznych opracowaniach uznawane jest za najstarszy relikt grodu/zamku w miejscowości Lipno. Czy słusznie? Badania przeprowadzone w 2021 roku przyniosły nowe, interesujące dane, w tym także nieliczny, aczkolwiek charakterystyczny materiał zabytkowy (również ułamki naczyń średniowiecznych).
Rezultaty prac metodami nieinwazyjnymi wskazały na dwie wyraźne anomalie we części wschodniej Wzgórza św. Antoniego, które mogą sugerować obecność reliktów dawanych budowli w przedziale rzędnych około 96 -88 m n.p.m. W kontekście legend krążących o rzekomym tunelu łączącym Wzgórze św. Antoniego z kościołem położonym w kierunku północnym tj. z Parafią Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny to pionowa anomalia wysokich oporności el. wyinterpretowana we wschodniej części stanowiska może rodzić pewne pytania. Aby to zweryfikować należałoby wykonać wiercenie do rzędnej około 88 m n.p.m.
Jak wynika z kwerendy archiwalnej, historycznej, jak i rezultatów prac w 2021 roku obecność obiektu obronnego w Lipnie w I połowie XIV wieku na obszarze Wzgórza św. Antoniego wydaję się prawdopodobna. Ważne dla rozstrzygnięcia tej kwestii będą rezultaty badań wykopaliskowych, które należałoby przeprowadzić na tym stanowisku, a także dalsze poszukiwania źródłowego potwierdzenia nazwy „Góra św. Antoniego” a zarazem odpowiedzi na pytanie kiedy gród lipnowski przestał funkcjonować i kiedy zamieniono to miejsce na wzgórze z figurą świętego. Zachowane przekazy historyczne, kartograficzne wskazują, że figura ta znajdowała się w tym miejscu już w XVIII wieku. Na mapie z 1799 roku wzgórze to zostało oznaczone jako „Antonius Bery”. W porównaniu z obłą formą obserwowaną na mapie z 1799 roku wizytacje późniejsze, między innymi R. Jakimowicza w 1922 i kolejne wskazują na silne przeobrażenie tego wzgórza, ostatecznie nadając mu formę trzytarasową (trzech położonych na sobie ściętych czworoboków). Brak starszych przekazów kartograficznych nie pozwala na pełne prześledzenie metamorfoz interesującej nas formy terenowej.
Bez dalszej uwagi badawczej oraz ochrony podczas wszelkich inwestycji, prac prowadzonych na i w pobliżu tego tarasowego wzgórza możemy tylko domniemać i powtarzać informację zawarte w literaturze, na stronach internetowych. Dopiero po weryfikacji archeologicznej, w tym wykopaliskowej o większym zakresie uzyskamy pewność czy wzgórze to skrywa średniowieczny obiekt mieszkalno-obronny lub inne relikty przeszłości. Obiekt ten bezwzględnie powinien podlegać opiece konserwatorskiej, jako miejsce po zniszczonym obiekcie archeologicznym, ważnym dla dziejów miasta, a także stanowiącym wartość krajobrazową i historyczną.
Źródło: nadesłane, dr Jadwiga Lewandowska
